بزرگنمايي:
نسیم گیلان - فارس / طبق تحقیقات دانشگاه هاروارد، افرادی که روابط خانوادگی قوی‌تری دارند، 50 درصد کمتر از سایرین دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند.
زندگی در شهرهای بزرگ، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران، سبک زندگی فردگرایانه را تقویت کرده است. تحقیقات نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر، میزان دید و بازدیدهای خانوادگی در ایران کاهش قابل توجهی داشته است. بر اساس یک پژوهش اجتماعی در سال 1400، 72 درصد از افراد اعلام کرده‌اند که نسبت به گذشته کمتر به دیدار اقوام می‌روند و 58 درصد دلیل این کاهش را مشغله‌های زندگی عنوان کرده‌اند.
در چنین شرایطی، مفهوم صله رحم که در فرهنگ دینی و اجتماعی ما جایگاه ویژه‌ای دارد، به تدریج کمرنگ شده است. اما آیا این تغییرات نشانه استقلال فردی است یا جامعه در مسیر انزوای اجتماعی قرار گرفته؟
بازار
دیدگاه روان‌شناسی درباره فردگرایی و صله رحم
مطالعات روان‌شناسی نشان داده‌اند که ارتباطات اجتماعی تأثیر مستقیمی بر سلامت روان دارد. طبق تحقیقات دانشگاه هاروارد، افرادی که روابط خانوادگی قوی‌تری دارند، 50 درصد کمتر از سایرین دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند.دکتر سارا نیک‌اندیش، روان‌شناس و مشاور خانواده، در این باره می‌گوید: «فردگرایی در صورتی که به معنای استقلال و رشد شخصی باشد، می‌تواند مفید باشد، اما زمانی که منجر به انزوا، کاهش تعاملات اجتماعی و از بین رفتن حمایت‌های عاطفی شود، تأثیرات منفی شدیدی بر سلامت روان خواهد داشت.کاهش ارتباطات خانوادگی می‌تواند موجب افزایش استرس، احساس تنهایی و حتی کاهش سطح رضایت از زندگی شود. بسیاری از مراجعان من که احساس افسردگی و اضطراب دارند، در بررسی‌های اولیه اعتراف می‌کنند که روابط خانوادگی و اجتماعی‌شان محدود شده و تعاملات چهره‌به‌چهره جای خود را به ارتباطات مجازی داده است.»
همچنین، تحقیقات نشان داده‌اند که کاهش روابط اجتماعی می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی و فشار خون را تا 30 درصد افزایش دهد. بنابراین، صله رحم نه تنها از نظر دینی و فرهنگی اهمیت دارد، بلکه مستقیماً بر سلامت جسمی و روانی تأثیرگذار است.
دیدگاه دینی درباره صله رحم و فردگرایی
آموزه‌های اسلامی اهمیت ویژه‌ای برای صله رحم قائل هستند. پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «صِلَهُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیارَ وَتَزِیدُ فِی الأعمارِ وَإِن کانَ أَهْلُها غَیرَ أَخیار»؛ یعنی پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد می‌سازد و عمرها را طولانی می‌کند، حتی اگر انجام‌دهندگان آن از نیکان نباشند. در واقع، ارتباط با خانواده و اقوام فقط یک توصیه اخلاقی نیست، بلکه یکی از عوامل استحکام اجتماعی محسوب می‌شود.
آیت‌الله حسین مازندرانی نیز تأکید دارد که فردگرایی افراطی می‌تواند موجب از بین رفتن همبستگی اجتماعی و افزایش مشکلات روحی شود. حجت‌الاسلام جمال نصرحسینی، معاون پژوهش و تهذیب مدرسه علمیه امام محمد باقر علیه السلام نیز معتقد است که صله رحم فقط یک عمل فردی نیست، بلکه نقشی کلیدی در سلامت اجتماعی و ایجاد همدلی و وحدت دارد.
چگونه می‌توان صله رحم را تقویت کرد؟
اگرچه زندگی مدرن و فردگرایی در حال کاهش صله رحم است، اما با برخی اقدامات می‌توان این روند را معکوس کرد. در ادامه، چند راهکار عملی برای تقویت روابط خانوادگی ارائه می‌شود:
1. برنامه‌ریزی برای دیدارهای خانوادگی
حتی اگر فرصت زیادی برای دید و بازدید نداریم، می‌توان زمانی مشخص را برای دیدار اقوام در نظر گرفت. امام علی (ع) می‌فرمایند: «صِلُوا أرحامَکُم وَ لَو بِالسَّلامِ»؛ یعنی با خویشاوندان خود صله‌رحم کنید، حتی اگر تنها به گفتن سلام باشد. این یعنی حتی ارتباط‌های کوتاه هم ارزشمند هستند.
2. استفاده از فناوری به عنوان یک ابزار کمکی، نه جایگزین
در شرایطی که امکان دیدار حضوری وجود ندارد، تماس‌های تصویری و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به حفظ ارتباطات کمک کنند. اما باید مراقب باشیم که این ابزارها جایگزین دیدارهای حضوری نشوند، زیرا تحقیقات نشان داده‌اند که ارتباطات چهره‌به‌چهره تأثیر عمیق‌تری بر احساس تعلق و حمایت اجتماعی دارند.
3. حذف تجملات و ساده‌گیری در دیدارها
یکی از موانع بزرگ در دید و بازدیدهای خانوادگی، توقعات غیرضروری و تجملات است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «صِلَهُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ المَحسَدَهَ وَ تُثْمِرُ المَحَبَّهَ»؛ یعنی صله‌رحم حسادت را کاهش داده و محبت را افزایش می‌دهد. بنابراین، پرهیز از تشریفات غیرضروری، باعث می‌شود که ارتباطات خانوادگی راحت‌تر و بی‌تکلف‌تر شود.
4. نیت خالصانه در دیدارها
دیدارهای خانوادگی نباید تبدیل به رقابتی برای نمایش سطح زندگی و دارایی‌ها شود. مهم‌ترین هدف، تقویت روابط و ایجاد صمیمیت است. اگر نیت‌ها خالصانه باشد، این ارتباطات دوام بیشتری خواهند داشت.
5. برگزاری مناسبت‌های خانوادگی
داشتن رویدادهای خانوادگی خاص مثل جشن‌های تولد، سالگردها یا حتی دورهمی‌های ساده می‌تواند باعث حفظ و تقویت پیوندهای خانوادگی شود. این مناسبت‌ها، انگیزه‌ای برای دیدارهای منظم ایجاد می‌کنند.
6. آموزش اهمیت صله‌رحم به نسل‌های آینده
کودکان و نوجوانان از رفتارهای والدین الگو می‌گیرند. اگر آنها را در جمع‌های خانوادگی قرار دهیم، ارزش صله‌رحم را درونی خواهند کرد. در آینده، همین کودکان این سنت را ادامه خواهند داد.
فردگرایی یا انزوا؟
در جوامع مدرن، فردگرایی به تدریج جای صله رحم را گرفته است و بسیاری از افراد، به دلیل مشغله‌های روزمره، از دید و بازدیدهای خانوادگی غافل شده‌اند. در حالی که هم از منظر دینی و هم از دیدگاه روان‌شناسی، ارتباطات خانوادگی تأثیر مستقیمی بر سلامت روحی و اجتماعی دارد. اگر فردگرایی به معنای استقلال فردی، خودکفایی و مسئولیت‌پذیری باشد، امری مثبت است. اما اگر به قطع روابط اجتماعی، افزایش انزوا و کاهش حس همبستگی منجر شود، پیامدهای جبران‌ناپذیری خواهد داشت.
با برنامه‌ریزی صحیح، استفاده متعادل از فناوری، پرهیز از تجملات، برگزاری مناسبت‌های خانوادگی و آموزش اهمیت صله رحم، می‌توان این روند را تغییر داد و پیوندهای اجتماعی را تقویت کرد. همان‌طور که پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم فرموده‌اند: «الصِّلَهُ تُحَسِّنُ الخُلُقَ وَ تُنمِی الرِّزقَ وَ تُنسِئُ فِی الأجَل» یعنی صله رحم، اخلاق را نیکو، روزی را زیاد و عمر را طولانی می‌کند.