بزرگنمايي:

نسیم گیلان - ایسنا /کتاب «درس‌هایی درباره ظهور اسلام» نوشته عباس زریاب‌ خویی به اهتمام علی بهرامیان منتشر شد.
در مقدمه علی بهرامیان، تاریخ‌پژوه درباره این کتاب می‌خوانیم: حدود سال 1372 به طور اتفاقی دانستم که در دهه 1350 در حسینیه ارشاد مجالس درس استاد ما، دکتر زریاب در باب تاریخ اسلام و سیره نبوی (ص) برگزار می‌شده است.
در یکی از روزهای سه‌شنبه که استاد به طور معمول در بخش تاریخ در ساختمان سابق مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی حضور می‌یافتند، از ایشان تفصیل موضوع را پرسیدم. تأیید فرمودند و گفتند که آن جلسات به دعوت مرحوم مطهری برگزار شد و تا هنگام تعطیلی حسینیه ارشاد در 1350 ادامه داشت. مرحوم مطهری به ایشان گفته بود که اشخاص محقق و شناخته شده در زمینه تحقیقات تاریخی پیرامون سیره نبوی (ص) و حوادث سده‌های نخست پس از اسلام، بخصوص از طبقه دانشگاهی، لازم است که سطح آگاهی عمومی را افزایش دهند. استاد زریاب نخست در حوزه علمیه قم تحصیل کرده بود و هنگام طرح این دعوت، مقام ارجمندی هم در تحقیقات تاریخی، به‌ویژه در باب سده‌های نخست اسلام در ایران پس از اسلام داشت و احاطه او بر جوانب گوناگون فرهنگ و تمدن اسلامی، از صرف و نحو و علوم بلاغی تا تفسیر و حدیث و ادب و کلام در نظر اهل علم روشن بود و اهل تحقیق کمابیش می‌دانستند که استاد هنگام بحث و درس و تألیف و ترجمه در همه این موضوعات، احاطه خود را از هر جهت به کار می‌برد و دقت‌نظر او در هر بحثی آشکار است و تسلط او بر چند زبان و تحصیل و تدریس در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا، از سوی دیگر موجب آشنایی او با شیوه تحقیق و تألیف دانشمندان غربی و اطلاع و آگاهی از آراء و نظرات خاورشناسان گردیده است. باری، آگاهی از همه این مراتب، مرحوم مطهری را به دعوت از استاد برای برگزاری مجالس درس تاریخ اسلام ترغیب کرده است. چنانکه استاد زریاب میفرمود، مرحوم مطهری با علاقه و جدیت خاصی در جلسات مذکور شرکت می‌کرد و احیاناً یادداشت بر می‌داشت.
به هر حال، برای نگارنده این سطور مایه کمال سرافرازی شد که استاد زریاب با لطف مخصوص خود، تقاضای بنده را برای انتشار مجموعه دروس مذکور با حسن تلقی قبول فرمودند و نوارهای مجالس درس حسینه ارشاد را شامل 24 جلسه که گویا همان وقت از حسینیه دریافت کرده بودند، به اینجانب سپردند تا نخست بیانات استاد به صورت کتبی درآید و سپس تحت نظر خود ایشان چاپ و منتشر شود. به گمان بنده، استاد میل داشت حاصل کار، همچون مجلد دوم کتاب «سیرۀ رسول‌الله» تلقی شود و احیاناً تا ماجرای تشکیل نهاد خلافت ادامه یابد.
مایه خرسندی است که اینک مجموعه دروس استاد به حلیۀ طبع آراسته می‌شود و در دسترس دلبستگان به این دوره تاریخی قرار می‌گیرد. البته قسمت اول از این مجموعه مشتمل بر برخی مباحث نظری در باب تاریخ‌نگاری این دوره به پیشنهاد و لطف زنده‌یاد استاد اسماعیل سعادت سال‌ها پیش در مجله معارف (ش 57 آذر - اسفند 1381) منتشر شده بود. ناگفته پیداست که اگر این کتاب تحت نظر استاد زریاب به چاپ می‌رسید، از هر حیث بهتر و احتمالاً کامل‌تر می‌بود ولی در شرایط فعلی، چنین صلاح دیده شد که بیانات استاد به طور کامل و با کمترین میزان دخالت منتشر شود، به همین سبب لحن خطابی استاد چنان که ملاحظه خواهد شد محفوظ ماند.
دیدگاه استاد زریاب در این دروس ،گرچه فارغ از تعلقات اعتقادی نیست، مشتمل بر انواع تدقیق در متون تاریخی و حدیثی و قرآنی است و به واقع جنبه‌های آموختنی در آن اندک نیست و با وجود انتشار انبوهی از آثار تحقیقی به زبان‌های گوناگون و با سطوح مختلف علمی به ویژه در سالیان اخیر در این باب، پس از گذشت حدود نیم قرن، همچنان حلاوت و تازگی دارد و حاکی از احاطه شگفت انگیز استاد زریاب بر جنبه‌های گوناگون فرهنگ اسلامی است و به گمان نگارنده، تحقیق در این دوره تاریخی، بدون اطلاع کافی از جوانب مختلف فرهنگ و تمدن اسلامی، راه به جایی نخواهد برد و بسا که مایه سرگردانی و گمراهی شود.
همچنین در نوشته پشت جلد کتاب آمده است: «کتر عباس زریاب خویی (1297-1373) با تحصیل در دو مکتب سنتی ایران و نوین غرب به معنی دقیق کلمه جامع‌الحکمتین بود. او با عشق بیکران به کتاب و غور در منابع پژوهشی، یکی از حاذق‌ترین استادان تاریخ و فلسفه سده اخیر ما است. اگرچه آموزش و مدیریت در دانشگاه در سال‌های قبل از 1357 و نیز رویدادهای ناخوشایند بعد از آن فرصت کافی برای پژوهش به او نداد اما همین تألیف‌ها و ترجمه‌هایی که از او مانده است، نشان می‌دهد که با محققی متبحر روبه‌رو هستیم.
«درس‌هایی درباره ظهور اسلام» را به یک معنا می‌توان ادامه «سیره رسول الله» به قلم دکتر زریاب خویی دانست. این کتاب سلسله سخنرانی‌های دکتر زریاب در سال‌های 1349 و 1350 در حسینیه ارشاد است. ایشان پس از آن که دید عده‌ای با تحریف تاریخ و با دیدگاه‌های غیرتاریخی سعی دارند تاریخ اسلام را بنویسند و تفسیر کنند، با اصرار اهل فضل و با اتکا به منابع اصیل و دست اول و نیز پژوهش‌های جدید به زبان‌های گوناگون این سخنرانی‌ها را ایراد کرد. خواننده آگاه و دقیق پس از خواندن این کتاب در می‌یابد که استاد زریاب با اشراف به منابع و ذهن تحلیل‌گر داده‌های تاریخی را بر می‌رسد و در این تحلیل به دور از جانب‌داری یا احساساتی شدن تاریخی به دست می‌دهد که با عقل سلیم هم‌خوان است. در واقع روش او مانند تاریخ نگاران آلمانی صرفاً متکی به منابع و تحلیل آن است.
کتاب «درس‌هایی درباره ظهور اسلام» نوشته عباس زریاب‌ خویی به اهتمام علی بهرامیان در 398 صفحه با شمارگان 880 نسخه و قیمت 450 هزار تومان در انتشارات نامک راهی بازار کتاب شده است.