بزرگنمايي:

نسیم گیلان - ایسنا / در سال‌های اخیر، در میان انبوهی از لباس‌هایی که با فرهنگ ایرانی هیچ سنخیتی نداشته‌اند، لباس‌ها و پارچه‌هایی وارد بازار مد و لباس ایران شدند که نشان از هنر دستان زنان بلوچ دارد. سوزن‌دوزی، هنر آراستن پارچه‌های ساده با استفاده از نخ‌های الوان سوزن و قلاب است. امروزه لباس‌ها و پارچه‌های سوزن‌دوزی شده را، نه تنها در بلوچستان، بلکه در سراسر ایران می‌توان مشاهده کرد. این میزان از عرضه و تقاضا، نمایانگر این است که امروز مردم در سراسر ایران، بیش از هر زمان دیگری با هنر زنان و مردان بلوچ آشنا هستند و این هنر با زندگی روزمره ایرانی‌ها پیوند خورده است.
زمانی که جریان تاثیر هنر ایرانی را در مد و لباس ایران را پیگیری کنید، همه راه‌ها به سمت برندها، مزون‌ها و ایونت‌های مد و لباس ختم می‌شوند. اما سوال مهم این است که بازار پوشاک ایران چه میزان از هنر و صنایع دستی ایرانی بهره‌مند شده است؟

مد و لباس در ایران به ویژه در بازارهای پوشاک که اغلب مردم برای خرید به آن مراجعه می‌کنند، مدت بسیاری در راه و هویت خود سرگردان بوده است. لباس ‌معیار هویتی برای انسان است و عدم وجود معنا و مفهوم در طراحی آن و تقلیدهای کورکورانه از فرهنگ‌های غیر بومی، موجب ایجاد تاثیرات نامطلوب هویتی در میان مردم و به ویژه نسل جوان می‌شود. اما در سال‌های اخیر در میان انبوهی از لباس‌هایی که با فرهنگ ایرانی هیچ سنخیتی نداشته‌اند، لباس‌ها و پارچه‌هایی وارد بازار مد و لباس ایران شدند که نشان از هنر دستان زنان بلوچ دارد. هنرمندان بلوچ با بخیه‌های ظریف، نقشی از فرهنگ و هنر، تاریخ، صبر و آرزوها را بر روی پارچه‌ها و لباس‌ها می‌آفرینند. تنوع هندسه و اشکال در سوزن‌دوزی‌ها اعم از نقش‌های حیوانات، انسان‌ها و گیاهان در این نقش‌ها قابل توجه است.
استقبال گسترده عموم مردم از تلفیق هنر قوم بلوچ با مد و لباس امروز ایران، نشان دهنده این امر است که مردم ایران در جهان مدرن هم، اصالت هنر اصیل گذشته را درک می‌کنند. می‌توان امید داشت تا طراحان لباس در آینده با الهام گرفتن از هنر اقوام ایرانی، پارچه‌ها و لباس‌هایی به‌روز و کاربردی را به بازار پوشاک ایران عرضه کنند، تا نسل‌های آینده در میان هجمه‌ فرهنگ‌های غیربومی در حوزه مد و لباس، با هویت ایرانی عجین‌تر شوند.
هنر و هویت
قوم بلوچ از اقوام اصیل ایرانی است که به دامپروری و عشایری اشتغال دارند. در میان آنان، هنرهای بسیاری رایج است. اقوام بلوچ در استان بلوچستان ساکن هستند و از قدیمی‌ترین اقوام ایرانی به شمار می‌روند. طبق گفته باستان‌شناسان، از بلوچ‌ها با نام «ماکا» در کتیبه‌های بیستون و تخت‌جمشید نام برده شده است و این نام برگرفته از منطقه مکران در استان بلوچستان است.
هنرمندان قوم بلوچ اغلب بدون الگو و با استفاده از الهام‌های ذهنی و عینی از محیط اطراف خود، طرح‌ها و نقوش را می‌دوزند. در مواجهه با این طرح‌ها متوجه می‌شویم که اشکال در سوزن‌دوزی‌ها شباهت بسیار زیادی با اشکال دوران نوسنگی دارد. این قوم ایرانی ارزش‌های فرهنگی خود را در قالب لباس و پوشش حفظ می‌کند. البته در سیر زمان، این طرح‌ها دچار تغییرات محدودی شده‌اند که موجب تداوم هویت فرهنگی آنان، در میان دیگر اقوام ایرانی شده است.
در میان لباس‌های زنان و مردان، لباس زنان از تنوع رنگی بسیار زیادی برخوردار است. هنر سوزن‌دوزی برگرفته از فرهنگ و پیشینه زندگی عشایری است. سوزن‌دوزی‌ها در لباس زنان بلوچ بر روی حاشیه یقه، سر آستین، جیب بلند در جلو و حاشیه شلوار در پایین دوخته می‌شود. دستار بلوچ نیز روسری مستطیل شکلی است که با پریواردوزی تزیین می‌شود.
دریچه‌ای از فرهنگ
پوشش در اقوام نشان از هویت دارد و دریچه‌ای از فرهنگ ایرانی است. نقش‌ها و طرح‌ها در دوخت و تزیینات لباس‌ها پیوند عمیقی با تاریخ، اعتقادات، آداب و رسوم و حتی شیوه ارتباطشان با طبیعت و جغرافیای محل زندگیشان دارد. علاوه بر آن، رنگ‌ها نیز هر کدام معنای نمادین خود را دارند. زنان بلوچ بیشتر از شش رنگ قرمز، سبز، قهوه‌ای تیره، سیاه، سفید و آبی را در دوخت استفاده می‌کنند که استفاده از آن دارای قواعد خاصی است، اما رنگ قرمز بیشترین کاربرد را در میان رنگ‌های دیگر دارد.
با توجه به آن که محیط، آب و هوا، روحیات و آداب و رسوم در نوع نقش‌ها موثر هستند، هر منطقه طرح‌های متفاوتی را دارد. در میان انواع نقش‌های سوزن‌دوزی، نقش هندسی بیشترین کاربرد را دارد. نقش‌های انسانی نیز در لباس‌ها به دلیل اعتقادات مذهبی استفاده نمی‌شود و تنها در قالیچه‌ها به کار می‌رود. طرح‌های گیاهی، نقش گل‌هایی ساده شده است. نقش‌های حیوانی، اغلب حیواناتی از قبیل مرغ، شتر و بز که در سیستان و بلوچستان موجود است را در بر می‌گیرد. دیگر نقش‌ها بازتاب پدیده‌های طبیعی مانند کوه، رود و... است. پژوهشگران بر این باورند که دوخت‌های تزیینی تنها به زیبایی منحصر نمی‌گردد، بلکه نمادی از سرزندگی و تعدیل کننده محیط خشک و خشن بیابانی محل زندگی است.
سوزن‌دوزی و مد فراگیر
تاریخ مد و لباس در ایران نشان می‌دهد که در گذشته سوزن‌دوزی از دوران قاجار در تهران، میان خواص فراگیر شده است و در میان اشراف‌زادگان و درباریان در قالب لباس‌های فاخر بوده است. در سال‌های اخیر بازار پوشاک ایران در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف، لباس‌ها و پارچه‌های سوزن‌دوزی را عرضه کرد که با استقبال زیادی از سمت مردم مواجه شد. اهمیت این مسئله زمانی درک می‌شود که لباس‌ها و پارچه‌های سوزن‌دوزی شده در میان بسیاری از طرح‌های غیر بومی که با فرهنگ ایرانی ارتباطی نداشته‌اند، مورد توجه قرار گرفته و این هنر تاریخی و اصیل جای خود را در بازار امروز پیدا کرده است.
طراحان امروز این لباس‌ها، با استفاده از اشکال واقع‌گرایانه و یا انتزاعی، سوزن‌دوزی بلوچی را به سمت ذائقه امروز مردم تغییراتی داده‌اند؛ با این‌حال این فراگیری هنردست زنان بلوچ و صنایع ‌دستی ایرانی، امید را در میان فرهنگ‌ دوستان زنده کرده است تا در میان نسل جوان جایگاه فرهنگ و هویت اصیل اقوام ایرانی حفظ شود.