بزرگنمايي:

نسیم گیلان - خبرآنلاین / همه ما تجربه کرده‌ایم که یک موسیقی یا ترانه خاص بارها و بارها در ذهنمان تکرار می‌شود، حتی زمانی که نمی‌خواهیم به آن فکر کنیم. این پدیده که به آن «کرم گوش» (Earworm) می‌گویند، می‌تواند ساعت‌ها یا حتی روزها در ذهنمان باقی بماند. اما چرا بعضی آهنگ‌ها بیشتر از بقیه در ذهنمان گیر می‌کنند؟
دلیل اصلی این اتفاق، ترکیبی از عوامل روان‌شناختی، موسیقایی و حتی بیولوژیکی است. مغز ما به الگوهای آشنا واکنش نشان می‌دهد و آهنگ‌هایی که دارای تکرار، ملودی ساده و ریتم جذاب هستند، بیشتر احتمال دارد که در ذهنمان بمانند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که آهنگ‌هایی با ریتم متوسط و ساختار موسیقایی خاص، بیشترین شانس را برای تبدیل‌شدن به کرم گوش دارند. همچنین، احساسات و خاطراتی که یک ترانه در ما ایجاد می‌کند، تأثیر مستقیمی بر میزان ماندگاری آن در ذهن دارد.
به نقل از یک‌پزشک، از نظر علمی، پدیده کرم گوش به نحوه پردازش اطلاعات در حافظه کوتاه‌مدت و ارتباط آن با حافظه بلندمدت مربوط می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که ترانه‌هایی که احساس نوستالژی، شادی یا هیجان ایجاد می‌کنند، بیشتر در ذهن باقی می‌مانند. علاوه بر این، آهنگ‌هایی که کلمات یا ملودی آن‌ها در یک الگوی تکرارشونده ساخته شده‌اند، تمایل بیشتری به گیرکردن در ذهن دارند. جالب اینجاست که این اتفاق می‌تواند گاهی برای ما آزاردهنده باشد، اما در برخی موارد نیز می‌تواند باعث تقویت حافظه و افزایش تمرکز شود.
آهنگ‌های ساده و تکرارشونده راحت‌تر در ذهن گیر می‌کنند
مغز ما الگوهای مشخص و تکرارشونده را راحت‌تر پردازش می‌کند و آن‌ها را در حافظه نگه می‌دارد. آهنگ‌هایی که دارای ملودی ساده، ریتم مشخص و ساختار تکراری هستند، بیشتر احتمال دارند که در ذهن بمانند. تحقیقات نشان داده‌اند که ترانه‌هایی با میزان بیت متوسط (بین 100 تا 150 ضربه در دقیقه یا BPM – Beats Per Minute) بیشترین احتمال را برای تبدیل‌شدن به کرم گوش دارند. آهنگ‌هایی مانند «We Will Rock You» از کوئین (Queen) یا «Bad Romance» از لیدی گاگا (Lady Gaga) نمونه‌های بارز این الگو هستند.
موسیقی‌های احساسی تأثیر عمیق‌تری روی حافظه دارند
ترانه‌هایی که احساسات شدیدی مانند شادی، غم یا هیجان را در ما ایجاد می‌کنند، مدت‌زمان بیشتری در ذهن می‌مانند. احساسات نقش کلیدی در تثبیت خاطرات و پردازش اطلاعات توسط مغز دارند. به همین دلیل، وقتی یک موسیقی با خاطرات شخصی ما گره می‌خورد، احتمال بیشتری دارد که بارها و بارها در ذهنمان پخش شود. بسیاری از افراد گزارش داده‌اند که آهنگ‌هایی که در دوران نوجوانی گوش می‌دادند، حتی پس از سال‌ها هنوز هم برایشان تداعی‌کننده خاطرات قوی هستند.
ذهن ما به سرانجام نرسیدن یک آهنگ واکنش نشان می‌دهد
یکی از جالب‌ترین دلایل گیر کردن یک ترانه در ذهن، پدیده‌ای به نام «اثر زیگارنیک» (Zeigarnik Effect) است. این اثر روان‌شناختی نشان می‌دهد که ذهن ما به اطلاعات ناقص و ناتمام حساس‌تر است و سعی می‌کند آن‌ها را کامل کند. اگر در میانه گوش دادن به یک آهنگ، آن را متوقف کنیم، مغز ما تلاش می‌کند تا به‌صورت ناخودآگاه آن را ادامه دهد. این همان دلیلی است که باعث می‌شود برخی قطعات موسیقی به‌طور ناگهانی در ذهنمان پخش شوند، بدون آنکه خودمان خواسته باشیم.
عادت‌های شنیداری می‌توانند این پدیده را تشدید کنند
افرادی که بیشتر به موسیقی گوش می‌دهند، معمولاً بیشتر هم دچار کرم گوش می‌شوند. عادت به گوش دادن به موسیقی در هنگام کار، مطالعه یا ورزش باعث می‌شود که مغز ما آهنگ‌ها را در حافظه پردازش کند و گاهی بدون دلیل خاصی آن‌ها را بازپخش کند. مطالعات نشان داده‌اند که نوازندگان و افرادی که با موسیقی سر و کار دارند، بیش از دیگران این پدیده را تجربه می‌کنند. به همین دلیل، هرچه بیشتر موسیقی گوش دهید، احتمال بیشتری دارد که یک آهنگ در ذهنتان گیر کند.
آهنگ‌هایی با کلمات غیرمعمول یا شوکه‌کننده ماندگارترند
یکی از عواملی که باعث می‌شود یک آهنگ بیشتر در ذهن بماند، استفاده از کلمات غیرمعمول، تکرارهای جالب یا عبارات خاص است. اگر یک ترانه دارای متن عجیب، بازی‌های زبانی یا ترکیب‌های خاص باشد، مغز آن را به‌عنوان یک اطلاعات منحصربه‌فرد پردازش می‌کند و در حافظه تثبیت می‌شود. به همین دلیل، برخی از آهنگ‌های طنزآمیز یا آهنگ‌هایی که دارای کلمات نامتعارف هستند، بیشتر از بقیه در ذهن ما باقی می‌مانند.
استرس و اضطراب احتمال گیر کردن آهنگ در ذهن را افزایش می‌دهند
هنگامی که تحت استرس یا اضطراب هستیم، مغز ما تمایل دارد روی افکار خاصی متمرکز شود و این شامل آهنگ‌های تکرارشونده نیز می‌شود. در شرایط استرس‌زا، ذهن به دنبال محرک‌هایی برای مشغول نگه‌داشتن خود است و یک ملودی ساده و تکراری می‌تواند به‌طور ناخودآگاه به یک فکر غالب تبدیل شود. مطالعات نشان داده‌اند که افراد در شرایط پراسترس بیشتر از دیگران دچار پدیده کرم گوش (Earworm) می‌شوند. یکی از دلایل این مسئله این است که موسیقی می‌تواند به‌عنوان یک مکانیزم مقابله‌ای برای مدیریت اضطراب عمل کند. ذهن در تلاش برای کاهش فشار روانی، گاهی به آهنگ‌هایی که قبلاً شنیده شده‌اند، متوسل می‌شود. این مسئله می‌تواند هم آزاردهنده باشد و هم به‌عنوان راهی برای تمرکز مجدد استفاده شود. برخی افراد حتی گزارش کرده‌اند که هنگام امتحانات یا لحظات استرس‌زا، ترانه‌های تصادفی در ذهنشان تکرار می‌شود. بنابراین، اگر آهنگی ناخواسته در ذهن شما گیر کرده است، ممکن است نشانه‌ای از نیاز مغز شما به آرامش باشد.
مغز به الگوهای ریتمیک خاص واکنش نشان می‌دهد
ریتم‌های موسیقایی خاصی وجود دارند که مغز ما بیشتر به آن‌ها علاقه نشان می‌دهد و تمایل دارد که آن‌ها را در حافظه نگه دارد. برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ریتم‌های همگام‌شده با نرخ ضربان قلب (بین 60 تا 100 ضربه در دقیقه – BPM) تأثیر بیشتری بر گیر کردن آهنگ در ذهن دارند. دلیل این موضوع آن است که مغز تمایل دارد موسیقی‌هایی را که با الگوهای طبیعی بدن هماهنگ هستند، حفظ کند. این ریتم‌ها اغلب در موسیقی‌های پاپ، راک و برخی سبک‌های الکترونیک دیده می‌شوند. ترانه‌هایی که دارای یک ضرب‌آهنگ واضح و قابل پیش‌بینی هستند، بیشتر در ذهن ثبت می‌شوند. علاوه بر این، آهنگ‌هایی که در آن‌ها کلمات با ریتم خاصی بیان می‌شوند، مانند رپ (Rap) و هیپ‌هاپ (Hip-Hop)، اغلب بیشتر از سایر سبک‌ها در ذهن باقی می‌مانند. حتی موسیقی‌های کلاسیک نیز می‌توانند چنین تأثیری داشته باشند، به‌ویژه قطعاتی که الگوهای ریتمیک منظم دارند. بنابراین، اگر یک آهنگ خاص در ذهن شما گیر کرده است، ممکن است ریتم آن دقیقاً با فرکانس‌های پردازشی مغز شما هماهنگ باشد.
کمبود خواب می‌تواند این پدیده را تشدید کند
مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که دچار کمبود خواب هستند، بیشتر از دیگران دچار پدیده کرم گوش می‌شوند. وقتی مغز خسته است، عملکرد طبیعی آن در پردازش اطلاعات مختل می‌شود و برخی اطلاعات تکرارشونده، مانند آهنگ‌ها، در ذهن تثبیت می‌شوند. تحقیقات دانشگاه «بیلور» (Baylor University) نشان داده است که کمبود خواب می‌تواند باعث شود که مغز آهنگ‌های خاصی را در طول شب تکرار کند. در واقع، برخی افراد حتی هنگام خواب نیز تجربه شنیدن موسیقی در ذهن خود را دارند. این مسئله به این دلیل رخ می‌دهد که مغز در حالت خستگی توانایی کنترل افکار ناخواسته را از دست می‌دهد. همچنین، خواب ناکافی باعث می‌شود که آهنگ‌ها به‌طور ناخودآگاه در حافظه فعال بمانند. نکته جالب این است که برخی از موسیقی‌ها می‌توانند بر کیفیت خواب تأثیر مثبت بگذارند و شنیدن آهنگ‌های آرام‌بخش قبل از خواب می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند. بنابراین، اگر متوجه شده‌اید که یک آهنگ خاص دائماً در ذهن شما تکرار می‌شود، شاید بهتر باشد به کیفیت خواب خود دقت بیشتری داشته باشید.
آشنایی قبلی با آهنگ، احتمال گیر کردن آن را بیشتر می‌کند
ذهن ما تمایل دارد اطلاعاتی را که قبلاً تجربه کرده‌ایم، در اولویت پردازش قرار دهد و این شامل موسیقی نیز می‌شود. به همین دلیل، آهنگ‌هایی که قبلاً بارها شنیده‌ایم، بیشتر از آهنگ‌های جدید در ذهن ما گیر می‌کنند. این پدیده به‌عنوان «اثر برتری آشنایی» (Mere Exposure Effect) شناخته می‌شود که نشان می‌دهد هرچه بیشتر در معرض یک محرک قرار بگیریم، بیشتر آن را به خاطر می‌سپاریم. بسیاری از تبلیغات تلویزیونی و رادیویی از این ویژگی مغز استفاده می‌کنند و موسیقی‌های تبلیغاتی ساده و تکرارشونده تولید می‌کنند که به‌راحتی در ذهن افراد باقی بماند. حتی آهنگ‌هایی که مدت‌ها پیش شنیده‌ایم، اگر دوباره در محیطی مشابه پخش شوند، می‌توانند به‌راحتی در ذهنمان بازآفرینی شوند. به همین دلیل است که برخی ترانه‌های قدیمی که در کودکی شنیده‌ایم، حتی پس از سال‌ها هنوز هم در ذهنمان باقی مانده‌اند. همچنین، آهنگ‌هایی که در فیلم‌ها، سریال‌ها یا بازی‌های ویدیویی استفاده شده‌اند، به دلیل تداعی با تصاویر و موقعیت‌های خاص، بیشتر در حافظه ما حک می‌شوند.
برخی افراد بیش از دیگران مستعد کرم گوش هستند
برخی از افراد به دلیل ویژگی‌های شناختی و ساختار مغزی‌شان، بیشتر از دیگران دچار گیر کردن آهنگ‌ها در ذهن می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که کسانی که در پردازش شنیداری قوی‌تر هستند، مانند موسیقی‌دانان، بیشتر در معرض این پدیده قرار دارند. افرادی که به‌طور طبیعی درون‌گرا هستند یا دارای ذهن فعال و پرمشغله‌اند، معمولاً بیشتر دچار این وضعیت می‌شوند. همچنین، تحقیقات نشان داده‌اند که افراد با حافظه کاری قوی‌تر، احتمال بیشتری دارند که یک ملودی خاص را برای مدت طولانی‌تری در ذهن خود نگه دارند. برخی دانشمندان معتقدند که ارتباط بین موسیقی و حافظه ممکن است با ساختار مغز در ناحیه «قشر شنوایی» (Auditory Cortex) مرتبط باشد. این منطقه مسئول پردازش صداها و ذخیره الگوهای شنیداری در حافظه است. به همین دلیل، برخی از افراد حتی می‌توانند آهنگ‌ها را با تمام جزئیات در ذهن خود بازسازی کنند، بدون آنکه نیازی به شنیدن مجدد آن داشته باشند. بنابراین، اگر همیشه آهنگ‌ها در ذهن شما گیر می‌کنند، ممکن است مغز شما به‌طور طبیعی برای پردازش موسیقی طراحی شده باشد!