چاپ

نسیم گیلان - ایسنا / از سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون پژوهشگاه فضایی ایران همچنان به عنوان قلب تپنده صنعت فضایی کشور، در مسیر دستیابی به فناوری‌های بومی و پرتاب ماهواره‌های ملی گام‌های بلند برداشته است؛ از پرتاب نخستین ماهواره «امید» در سال 1387 تا پروژه‌های پیشرفته‌ای نظیر «خیام»، «هدهد» و «کوثر» و این پژوهشگاه جایگاه ایران را در عرصه فضایی بین‌المللی تثبیت کرده است، ولی در کنار دستاوردهای چشمگیر، چالش‌های ساختاری و تصمیم‌گیری‌های آنی نیز به عنوان دغدغه‌ای مهم در مسیر پیشرفت فناوری فضایی مطرح شده‌اند.
در دل تاریکی شب، نقطه‌ای نورانی بر فراز آسمان ایران حرکت می‌کند؛ ماهواره‌ای که از ارتفاع صدها کیلومتری، چشم‌اندازی دقیق از زمین ارائه می‌دهد. از پرتاب نخستین ماهواره ملی در سال 1387 تا دستیابی به فناوری‌های پیشرفته فضایی، ایران گام‌های بلندی در مسیر خودکفایی فضایی برداشته است.

این روزها، ماهواره‌های ایرانی نه‌تنها در مدار زمین قرار گرفته‌اند، بلکه در حوزه‌هایی همچون سنجش از دور، مخابرات و تحقیقات علمی نیز نقش‌آفرینی می‌کنند. از ماهواره «خیام» که تصاویر با وضوح بالا برای مدیریت منابع طبیعی و کشاورزی ارائه می‌دهد تا «هدهد» و «کوثر» که به‌تازگی در مدار قرار گرفته‌اند، هر یک صفحه‌ای جدید در تاریخ فناوری فضایی ایران رقم زده‌اند.
14 بهمن، روز ملی فناوری فضایی، فرصتی است تا به این مسیر پرچالش اما پرافتخار نگاهی دوباره داشته باشیم؛ مسیری که با تلاش دانشمندان ایرانی ادامه دارد و افق‌های تازه‌ای را برای آینده صنعت فضایی کشور ترسیم می‌کند.
روز 14 بهمن در تقویم ایران به عنوان «روز ملی فناوری فضایی» نام‌گذاری شده است. این نام‌گذاری به مناسبت پرتاب موفقیت‌آمیز نخستین ماهواره بومی ایران، به نام «امید»، در 14 بهمن سال 1387 صورت گرفت. با این دستاورد، ایران به جمع کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره پیوست و اکنون عنوان نهمین کشور دارای چرخه فضایی کامل را یدک می‌کشد.
هشت کشور دیگر که پیش از ایران به طور مستقل موفق به پرتاب ماهواره شدند، شامل کشورهای شوروی سابق، امریکا، فرانسه، ژاپن، چین، انگلستان، هند و رژیم اشغالگر قدس می‌شود.
تاریخچه و دستاوردها:
ماهواره امید: این ماهواره به عنوان نخستین ماهواره ساخت ایران، در 14 بهمن 1387 توسط ماهواره‌بر «سفیر 2» به فضا پرتاب شد و پس از سه ماه فعالیت، مأموریت خود را به پایان رساند.
ماهواره رصد-1: نخستین ماهواه تصویربرداری ایران که در 25 خرداد 1390 توسط ماهواره‌بر سفیر به فضا پرتاب شد و پس از سه هفته فعالیت به کار خود پایان داد.
ماهواره نوید: در 14 بهمن 1390، ماهواره «نوید» با موفقیت در مدار قرار گرفت. مأموریت این ماهواره تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر 750 متر بود.
ماهواره فجر: در 13 بهمن 1393، ماهواره «فجر» با ماهواره‌بر «سفیر 1-ب» به فضا پرتاب شد. این ماهواره اولین ماهواره با مأموریت انتقال مداری در ایران بود که قابلیت تغییر مدار از 250 تا 450 کیلومتر بیضوی به مدار 450 کیلومتر دایره‌ای را داشت.
ماهواره پیام: ماهواره پیام از سوی محققان دانشگاه امیرکبیر به سفارش سازمان فضایی ایران طراحی و ساخته شد. بررسی پوشش گیاهی، بهبود پایش گرد و غبار، حریق و اراضی کشاورزی، ذخیره و ارسال داده، بررسی اثر پرتوهای کیهانی و عملکرد ماهواره از جمله ماموریت‌های «پیام» بوده است. بر اساس طراحی‌های صورت گرفته قرار بود در صورت در مدار قرار گرفتن «پیام» 15 گذر در هر روز داشته باشد. این ماهواره در بامداد 25 دی 1397 پرتاب ناموفق داشت.
ظفر-1 و ظفر-2: ماهواره‌های سنجشی با قابلیت تصویربرداری با وضوح 25 متر که توسط دانشگاه علم و صنعت ایران ساخته شدند. پرتاب ظفر-1 در بهمن 1398 ناموفق بود و برنامه‌ریزی برای پرتاب ظفر-2 ادامه دارد.
خیام (1401): ماهواره سنجشی با دقت تصویربرداری یک متر که در 18 مرداد 1401 توسط ماهواره‌بر سایوز از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به فضا پرتاب شد.
ماهواره پارس-1: ماهواره پارس-1 روز جمعه، 10 اسفند 1402 از روسیه پرتاب شد. این ماهواره، ماهواره سنجش از دور ساخت پژوهشگاه فضایی ایران است که سه نوع کاربرد داده‌برداری از سطح زمین را دارد، محموله اول طیف رنگی با دقت 15 متر، محموله دوم با دقت 150 متر جهت تصویربرداری حرارتی و محموله‌ای با دقت 300 متر برای تصویربرداری با طیف‌های مادون قرمز موج کوتاه است که در شناسایی آفات گیاهی و جنگل‌داری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ماهواره‌های هدهد و کوثر: ساعت 2:48 دقیقه بامداد روز سه‌شنبه 15 آبان 1403 دو ماهواره ایرانی «هدهد» و «کوثر» که از سوی محققان بخش خصوصی طراحی شده‌اند، با فضاپیمای سایوز در مدار قرار گرفتند.
ایران همچنان در حال توسعه و پرتاب ماهواره‌های جدید است و برنامه‌های متعددی برای آینده در دست دارد، به گونه‌ای که به گفته دکتر حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی در حال حاضر 25 ماهواره در حال ساخت است و 8 ماهواره آماده پرتاب است.
توسعه صنعت فضایی با ارتقای جایگاه پژوهشگاه فضایی
همه دستاوردهای فضایی به‌ویژه در حوزه زیرساخت مرهون دانشمندان فضایی در پژوهشگاه فضایی است و با یکی شدن ریاست سازمان فضایی و این پژوهشگاه امید می‌رفت که توسعه فناوری‌های فضایی اوج بیشتری بگیرد، ولی اخیرا مجددا موضوع جداسازی این پژوهشگاه از سازمان فضایی مطرح می‌شود.
پژوهشگاه فضایی ایران بر اساس مجوز شورای عالی گسترش آموزش عالی در سال 1389 به منظور پاسخ‌گویی به بخشی از نیازهای کشور در زمینه علوم و فنون فضایی راه‌اندازی شد. این پژوهشگاه بر اساس مصوبه مورخ 1393/11/8 شورای عالی اداری، وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است.
این پژوهشگاه با ساختاری محصول‌محور و نوآور در عرصه اکتساب فناوری‌های صلح‌آمیز فضایی در حوزه طراحی و ساخت ماهواره‌های مخابراتی و سنجشی، ناوبری و موقعیت‌یابی و زیست فضا فعال است.
توسعه و گسترش پژوهش و دستیابی به علوم و فنون مورد نیاز وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و صنعت فضایی در راستای چشم‌انداز بخش فضایی کشور، زمینه‌سازی مناسب برای ایجاد زیر ساخت‌های مورد نیاز فضا در کشور و به ‌کارگیری دستاوردهای پژوهشی و فناوری فضایی در راستای تقویت بنیه صنعت هوافضا از طریق تجاری‌سازی یا انتقال و جذب فناوری از جمله اهداف این پژوهشگاه تعریف شده است.
بر این اساس ماموریت‌هایی چون بررسی و شناسایی نیازهای پژوهشی برای توسعه چرخه کامل فناوری‌های مورد نیاز بخش فضایی کشور و اجرای طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای به منظور تحقق اهداف پژوهشگاه در نظر گرفته شده است.
برای اجرای این ماموریت‌ها در پژوهشگاه فضایی ایران 5 پژوهشکده که دو پژوهشکده «سامانه‌های ماهواره» و «سامانه‌های حمل و نقل فضایی» در تهران و سه پژوهشکده «رانشگرهای فضایی»، «مکانیک» و «مواد و انرژی» به ترتیب در تبریز، شیراز و اصفهان و یک مرکز تحقیقاتی ایجاد شد.
پژوهشگاه فضایی ایران در سال 1389 در راستای مصوبه شورای عالی اداری مبنی بر منفک شدن سازمان فضایی از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و انتقال آن به زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری و ادغام چندین پژوهشگاه و پژوهشکده تحقیقات فضایی با مجوز شورای گسترش آموزش عالی تشکیل شد.
این پژوهشگاه ذیل سازمان فضایی ایران فعالیت دارد که از بهمن ماه 1393 بر اساس ابلاغیه جدید شورای عالی اداری مجددا به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتقل شده است.
تصمیم‌گیری‌های آنی و فوری درباره پژوهشگاه‌های مهم در حوزه فضایی موجب دلسرد شدن و بی اعتمادی دانشمندان نسبت به پایداری وضعیتشان می‌شود و این امر هل دادن آنها به سمت مهاجرت را سبب خواهد شد.