چاپ

نسیم گیلان - رشتی‌دوزی یکی از صنایع دستی معروف ایران است که ریشه‌های عمیقی در فرهنگ و هنر استان گیلان دارد. این هنر با استفاده از نخ‌های رنگی و الگوهای متنوع به تزیین پارچه‌ها و تولید محصولات مختلف پرداخته و در طول تاریخ به عنوان یکی از شاخص‌ترین نمادهای هویت فرهنگی منطقه شناخته می‌شود. رشتی‌دوزی نه تنها به عنوان یک فعالیت هنری و زینتی بلکه به عنوان بخشی از میراث معنوی ایرانیان، در نسل‌های مختلف منتقل شده و به شکل‌های متفاوت در محصولات متنوعی همچون روسری، دستمال‌سر، کیف، و لباس‌های سنتی دیده می‌شود.
این هنر علاوه بر زیبایی، در بسیاری از مواقع نمادی از باورها، عقاید و شرایط اجتماعی جامعه در دوران‌های مختلف است. در این مقاله به بررسی تاریخچه، ویژگی‌ها و اهمیت رشتی‌دوزی در حفظ و انتقال فرهنگ ایرانی پرداخته خواهد شد.
رشتی دوزی، از اوج صادرات تا شکوه در موزه‌های جهان
در دوران صفویه، ابریشم‌کشی و صادرات ابریشم گیلان به اروپا به اوج خود رسید و هنر‌هایی همچون رشتی دوزی رونق فراوانی یافت. شهر رشت در دوره شاه عباس دوم، کریم‌خان زند و آغا محمدخان قاجار به دلیل تجارت ابریشم شهرتی جهانی داشت و کاروان‌های متعددی از هند، بخارا، ترکیه و سایر کشور‌ها برای خرید ابریشم به این شهر می‌آمدند و آن را به بنادر دریای مدیترانه و خلیج فارس منتقل می‌کردند.
اما در اواخر دوره قاجار، کاهش بازار صنعت ابریشم گیلان، رشتی دوزی را نیز تحت تأثیر قرار داد و کارگاه‌های بزرگ به کارگاه‌های خانگی تبدیل شدند و این هنر دیگر در بازار‌های عمومی چندان دیده نشد و هنرمندان نیز به دلیل هزینه‌های بالای ابریشم، به سفارش اشراف و تولید اشیای لوکس برای خانه‌های اعیانی مشغول شدند.

نسیم گیلان

رشتی دوزی، میراث جهانی و موزه‌های معتبر
رشتی دوزی، که زمانی یکی از اقلام صادراتی گیلان بود، اکنون در موزه‌های معتبر جهان و ایران همچون موزه متروپولیتن نیویورک، موزه هنر‌های تزئینی اصفهان، موزه آستان قدس رضوی و موزه آینه و روشنایی یزد، به چشم می‌خورد.
آثار استاد حسین رشتی، هنرمند برجسته قاجار، از جمله پرده‌های نفیس این هنر است که در این موزه‌ها نگهداری می‌شوند.

نسیم گیلان

برای خلق آثار رشتی دوزی، از نخ‌های الوان ابریشمی، قلاب مخصوص، جریده و کتل چوبی استفاده می‌شود. این هنر که در گذشته توسط مردان انجام می‌شد، اکنون بیشتر به‌صورت خانگی و توسط بانوان ادامه یافته است.
رشتی دوزی در گذشته برای تولید پرده، لباس، کلاه، جانماز و فرش استفاده می‌شد. امروزه این هنر در تولید رومیزی، کیف‌های زنانه، لباس، زیورآلات و دیگر اقلام تزئینی کاربرد دارد.

نسیم گیلان

رشتی دوزی، ثبت ملی و بین‌المللی
رشتی دوزی به‌عنوان میراث ناملموس ملی در سال 1390 ثبت شد و در سال 1399، شهر رشت به‌عنوان شهر ملی رشتی دوزی معرفی شد. همچنین این هنر موفق به دریافت نشان مهر اصالت یونسکو شده و تمبر آن نیز در سال‌های 96 و 1402 به چاپ رسیده است.شدند.

نسیم گیلان

با توجه به ظرفیت‌های بالای شهر رشت و نیاز به پویایی بیشتر، توسعه و اشتغال پایدار در حوزه رشتی دوزی مستلزم ایجاد زیرساخت‌های مناسب، خلاقیت هنرمندان، شناخت نیاز مشتریان و به‌روزرسانی تولیدات است. این اقدامات می‌توانند ضامن آینده‌ای روشن برای این هنر اصیل گیلانی باشند.