بزرگنمايي:

نسیم گیلان - ایسنا / خانه کتاب و ادبیات ایران با حمایت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد از سال 1394 با هدف تقویت ویترین کتاب و برای رونق بخشیدن به بازار کتاب و ترویج کتابخوانی، تسهیلاتی را در قالب یارانه خرید کتاب از طریق کتابفروشی‌های سراسر کشور به صورت مستقیم به خریداران کتاب اختصاص داد که با عنوان «طرح‌های فصلی کتاب» یا عنوان‌های دیگری چون «پاییزانه کتاب»، «زمستانه کتاب»، «عیدانه کتاب» و «تابستانه کتاب» وارد ادبیات بازار کتاب شد؛ طرحی که با ارائه تخفیف و سقفی برای خرید کتاب با کدملی، خریداران را در زمان‌های مشخصی راهی کتاب‌فروشی‌ها می‌کرد.
اهداف و نقدها بر طرح‌های فصلی فروش کتاب
اصلی‌ترین هدف برگزارکنندگان در کنار توسعه عدالت فرهنگی در کشور و تقویت توان خرید مخاطبان کتاب، توجه به کتاب‌فروشی‌ها و صنعت نشر بود. متولیان این طرح معتقد بودند برگزاری طرح‌های فصلی با اصلاح محل تخصیص یارانه، می‌تواند تاثیرات مثبتی بر رونق‌بخشی به بازار کتاب و صنعت نشر داشته باشد؛ هرچند در دوران برگزاری این طرح، فقط عدد و رقم‌های فروش کتاب بدون ارائه گزارش‌های تحلیلی ارائه می‌شد.
این طرح همواره با نقدهایی در میان فعالان رسانه‌ای و صنفی این حوزه همراه بود و موافقان و مخالفان خود را داشت؛ از خرسندی برای رونقی که این طرح به کتابفروشی‌ها می‌داد تا نقدهایی از این دست که طرح‌های فصلی صرفا مسکّنی برای کتابفروشان است. برخی نیز معتقد بودند این طرح باعث شرطی شدن خرید کتاب به خاطر تخفیف‌ها می‌شود و یادآور می‌شدند که یارانه به هر شکل آن، می‌تواند فسادآور باشد.
«کتابفروشی به وسعت ایران- آبان 94»، «عیدانه کتاب 95»، «تابستانه کتاب 95»، «پاییزه کتاب 95»، «عیدانه کتاب 96»، «تابستانه کتاب 96»، «پاییزه کتاب 96»، «عیدانه کتاب 97»، «تابستانه کتاب 97»، «پاییزه کتاب 97»، «تابستانه کتاب 98»، «پاییزه کتاب 98»، «بهارانه کتاب 99»، «تابستانه کتاب 99»، «پاییزه کتاب 99» و «زمستانه کتاب 99»، «بهارانه کتاب 1400» و «پاییزه کتاب 1400» اسامی دوره‌هایی بود که در طول این سال‌ها برگزار شد.
علی رمضانی - مدیرعامل خانه کتاب و دبیر سی و دومین هفته کتاب - در سال 1401 از جایگزینی سازمان خرید از کتاب‌فروشی‌ها که حالا به «بازار کتاب» تغییر نام داده، به جای طرح‌های فصلی کتاب خبر داد که همان زمان در فضای مجازی و در میان فعالان حوزه نشر به برچیده شدن طرح‌های فصلی تعبیر شد. آن زمان علی رمضانی درباره این تغییر به انتقاد خبرنگاران کتاب اشاره کرده بود و گفته بود «با این سامانه ما طرح فصلی نداریم، طرح همه‌فصلی داریم.» البته او در عین حال تاکید کرده بود با توجه به اینکه در بسیاری از شهرها کتابفروشی وجود ندارد، همۀ مردم می‌توانند با این سامانه از یارانۀ عادلانه استفاده کنند.
در واقع این سامانه، یارانه خرید کتاب را به هر کد ملی اختصاص می‌داد و خریداران با مراجعه به سامانه می‌توانستند از این یارانه بهره‌مند شوند و اگر مخاطبی پیگیر جدی اخبار حوزه کتاب نبود، احتمالا از وجود چنین یارانه‌ای بی‌اطلاع بود. انتقادی که امروز روشن‌تر شده است و به نظر می‌رسد به دلیل ضعف اطلاع‌رسانی، حتی بسیاری از کتابخوان‌ها نیز از چنین طرحی بی‌اطلاعند.
حالا پس از دو سال از راه‌اندازی این سامانه، دبیر سی‌ودومین دوره هفته کتاب در نشست خبری این رویداد از تغییر دوباره فرایند اختصاص یارانه خرید کتاب خبر داده و اعلام کرده است که خرید حضوری از کتابفروشی‌ها دوباره به این طرح اضافه شده است؛ اتفاقی که اصلی‌ترین خاصیت طرح‌های فصلی کتاب بود و به نظر می‌رسد دو سال قبل بدون بررسی دقیق کارشناسی حذف شده بود؛ هرچند مدیرعامل خانه کتاب توجیه‌هایی هم برای بیان اشکالات آن دارد.
او در این نشست اعلام کرد: مخاطبان می‌توانند با مراجعه به سامانه بازار کتاب و خرید از کتابفروشی‌های عضو این سامانه، به ازای خرید یک میلیون تومان از یارانه 250 هزار تومانی بهره‌مند شوند در عین حال امکان خرید حضوری از کتابفروشی‌ها نیز فراهم است.
رفع اشکالات طرح‌های فصلی با سامانه بازار کتاب
علی رمضانی در گفت‌وگو با ایسنا درباره امکان خرید حضوری از کتاب‌فروشی‌ها که نوعی بازگشت طرح‌های فصلی است و چرایی متوقف شدن و راه‌اندازی دوباره آن گفت: همان‌ زمان هم این بحث وجود داشت که باید اشکالات طرح فصلی را برطرف کنیم. یکی از اشکالات این طرح این بود که شهرهای فاقد کتاب‌فروشی نمی‌توانستند از این یارانه بهره‌مند شوند، طرح مبتنی بر بانک اطلاعاتی نبود، دسترسی همه مردم به آن فراهم نبود، همه کتابفروشی‌های کشور نمی‌توانستند از آن استفاده کنند و کتابفروشی‌هایی که در مراکز استان‌ها بودند، بیشترین استفاده را داشتند و همچنین از اینکه این یارانه صرف حوزه کتاب می‌شود، اطمینان وجود نداشت. سامانه بازار کتاب برای اصلاح اشکالات طراحی شد.
او سپس با بیان اینکه برای اولین بار نیست که طرح فروش حضوری کتاب‌فروشی‌ها را داریم، گفت: سال گذشته هم در هفته کتاب طرح خرید حضوری از کتابفروشی‌ها را داشتیم و این امکان را برقرار کردیم که طرح حضوری در بستر بازار کتاب برگزار شود لذا این مسئله غریبی نیست.
طرح فصلی تعطیل نشد، ارتقا یافت
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات خاطرنشان کرد: در واقع تعطیلی طرح فصلی نبود بلکه آنچه اتفاق افتاد ارتقای طرح فصلی است که در طول سال اجرا می‌شود؛ کتابفروشی‌ها در طول سال از سامانه استفاده کرده و گردش مالی دارند. «بازار کتاب» یک بستر به‌روزتر، همگانی‌تر و بستر قابل استفاده برای مجموعه کتابفروشان است. همچنین از منظر سیاستگذاری، بستر ارتقاءدهنده سبک کار کتابفروشی‌ است.
رمضانی در ادامه اظهار کرد: در بستر قبلی کتابفروشان ملزم نبودند سبک کار خود را تغییر بدهند و خود را به‌روز کنند، پس خطر تعطیلی‌شان قابل توجه بود. با ارائه مُسکن‌هایی چون طرح‌های فصلی، نمی‌شد درباره خطر تعطیلی‌ کتابفروشی‌ها گفت یا راهی نبود که جلوی خطر تعطیلی‌شان گرفته شود. اما در «بازار کتاب» درصورتی که اقتصادشان تقویت شود، شناخته می‌شوند و مجموعه یارانه دستگاه و سازمان‌ها به سمت آن‌ها می‌آید. از طرف دیگر سامانه شفافیت کامل دارد و مشخصا یارانه صرف کتاب می‌شود. همچنین سامانه قابلیت این را دارد که بگوییم چرخه تعطیلی کتابفروشی‌ها کاملا برعکس می‌شود. ادعا نمی‌کنم الان چرخه تعطیلی کتابفروشی‌ها برعکس شده و یا اقتصاد آن، اقتصاد اول کتابفروشی‌ها است اما می‌توانم این ادعا را داشته باشم که این بستر ظرفیت این را دارد که چنین اتفاقی را رقم بزند، در حالیکه در طرح فصلی این امکان‌ها نداشتیم.
مانعی برای عضویت کتابفروشی‌ها نیست
او سپس درباره اینکه آیا کتابفروشی‌هایی که عضو این سامانه نیستند هم می‌توانند از طرح فعلی بهره‌مند شوند، گفت: باید ابتدا این نکته را بگویم، قبل از اینکه سامانه کتابفروشی‌ها را داشته باشیم، نمی‌توانستیم درباره اضافه شدن کتابفروشی‌ها به نمایشگاه کتاب هیچ پاسخی ارائه کنیم، در واقع بستری برای این کار نداشتیم. با راه‌اندازی سامانه کتاب بود که کتابفروشی‌ها در سال‌های 1402 و 1403 به نمایشگاه کتاب اضافه شدند.
رمضانی با بیان اینکه برای عضویت و استفاده از طرح‌ها ضوابطی هم داریم، گفت: کتابفروشی‌هایی که در طول سال در این سامانه فعالیت کرده‌اند، می‌توانند از این طرح استفاده کنند اما کتابفروشی‌هایی که عضو این سامانه نیستند، می‌توانند به سامانه بپیوندند. طی روزهای آتی اعلام می‌شود که کتابفروشی‌ها برای عضویت به سامانه مراجعه و ثبت نام کنند تا بتوانند از این طرح‌ها استفاده کنند.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران خاطرنشان کرد: منعی برای عضویت کتابفروشی‌هایی که عضو سامانه نیستند، وجود ندارد. البته توصیه می‌کنیم کتابفروشی‌ها فقط به صورت مقطعی و موضعی در زمان نمایشگاه و هفته کتاب فعالیت نکنند. اگر می‌خواهند همه مردم به کتاب دسترسی داشته باشند و از امکان‌ها سامانه استفاده کنند، به صورت دائمی فعالیت کنند.
به گفته او کتاب‌هایی که جایزه برده‌اند، کتاب‌هایی با مضمون روایت پیشرفت هستند و کتاب‌هایی که در طرح «کتاب‌ باران» که همان تبلیغ شهری کتاب است، در سطح شهر به نمایش در می‌آیند از تخفیف مضاعفی در سامانه «بازار کتاب» برخوردار هستند.
رمضانی درباره اینکه آیا در این طرح مانند گذشته، میزان تخفیف در حوزه ترجمه و تألیف متفاوت است، توضیح داد: در مجموعه تألیف و ترجمه، ترجیحی قرار ندادیم و کتاب‌ها به صورت یکسان هستند تا مردم بتوانند از این طرح استفاده کنند. در طرح «کتاب باران» که تبلیغ کتاب در سطح شهر تهران است، کتاب‌های بسیاری در حوزه ترجمه هستند که تخفیف دارند. درحالیکه در طرح‌ها فصلی، کتاب‌های تألیفی تخفیف بیشتری داشتند.
او یادآور شد: البته این تخفیف مضاعف برای برخی از کتاب‌ها، الگوهای قابل تکرار شدن هستند، یعنی می‌توانیم به کتاب‌هایی که مردم به آن علاقه‌دارند، در راستای سیاست گسترش و ترویج کتاب‌خوانی، تخفیف مضاعف‌تری ارائه دهیم. 
علی رمضانی درباره میزان بدهی به سامانه پست با توجه به اینکه چندی قبل استفاده از این سامانه دچار اختلال شده بود، گفت: همواره یک مانده حساب فی‌مابین با پست داریم اما این مانده حساب، به شکلی نگران‌کننده که باعث قطعی شود، نیست.